evrimsekmen@gmail.com
John Heartfield[1], sanat tarihinde, Dada hareketinin Berlin ayağını oluşturan “Club Dada” sanatçıları arasında anılır. Berlin Dada hareketinin kurucuları ve sol düşünceye mensup sanatçıları arasında bulunan John Heartfield, basılı medya aracılığı ile sanatını ve politik yaklaşımının öznel tepkilerini olabildiğince özgün aktarma amacı güden fotomontaj çalışmaları ile tanınır. Bilindiği gibi, fotomontajı bir nesne olarak sanata sokan Dada sanatçılarıdır. Kübizm’de de görülen foto kolaj, Dada sanatçılarının elinde fotomontaja dönüşmüştür. Fotomontaj, Berlin Dadasının en belirgin yeniliğidir. Berlin Dada fotomontajı, yapıtta imge inşa ederken, imgelerin parça parça doğası içinde foto grafik ölçüdeki tutarsızlıkları kapsayan fiziksel bir süreci içerir. John Heartfield’ın fotomontaj düzenlemeleri, Alman dışavurumculuğu ile yalın toplumsal gerçekçi konuların birleştiği politik çalışmalar olarak bu gurubun içinde ayrı bir öneme sahiptir. John Heartfield’ın Berlin Dada döneminde doğrudan sanat kurumlarını hedef alarak savaşa ve sanatın geleneksel kurallarına karşı oluşturmuş olduğu çalışmaları, 1930’lu yıllarda ve sonrasında, kuruluşunun ilk günü üyesi olduğu Alman Komünist Partisi’nin (Kommunistische Partei Deutschlands, KPD) önerdiği ilkelerden hareketle ülkede artan ırkçılığa, Nazizmin yükselişine ve Hitler’e karşı sınıfsal bilincin uyandırılmasına giden politik bir eylem alanı olarak şekillenir. Gazete ve dergi gibi yaygın medya kanalları aracılığıyla yayımlanan yapıtlarında yer alan sloganlarla büyük halk kitlelerini, Nazi Partisi (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, NSDAP) ile beliren tehlikeyi görmeleri konusunda uyarır. Halkın büyük bir bölümünün ezilen, sömürülen bir gruba dâhil olduklarını görmeleri için devletin koruyucularının değerlerini alaşağı ederek iktidara ve onun toplumsal kurumlarına tek başına kafa tutar. [2]
1929 yılı sonrasında John Heartfield, Komintern tarafından finanse edilen “Resimli İşçi Gazetesi (Die Arbeiter-Illustrierte-Zeitung, AIZ)” için yaptığı fotomontajlara yoğunlaşmış; sanatı tema olarak daha basit ancak görsel olarak daha etkin hale gelmiş ve artık daha geniş bir kitleye ulaşır olmuştur. Bu sıralarda John Heartfield’ın politik yapıtları ve sanatsal yaratıcılığı en üst noktasına erişir. AIZ için yaptığı fotomontajlar, KPD‘nin politik gücü ele geçirmedeki aracı haline gelmiş, partinin 1930 ve 1932 yıllarında seçmen desteğindeki inanılmaz artışa ve partinin güveninin sesi haline gelmiştir.[3]
John Heartfield’ın fotomontajları, Weimar Dönemi’nin politik sanatı hakkında en önde gelen örnekleri oluşturur. İçinde büyüdüğü Weimar Cumhuriyeti’ni şiddetle eleştirmiş olan sanatçının Almanya’da Nazi rejimi boyunca (1933-1945) çalışmaları yasaklanmış, siyasal otorite tarafından kendisi vatan haini olarak ilan edilmiştir. 1933’te Hitler diktatörlüğünden kaçarak Prag’a sığındığı dönemde AIZ için fotomontajlar üretmeye, 1938’de İngiltere’ye sürgüne gönderilene dek devam etmiştir. 1949 yılında ülkesi Almanya’ya geri döndüğünde Almanların çoğunluğunun diğer ülkelerden geri dönen Nazi karşıtı mültecileri ülkede istememeleri dolayısıyla zor günler geçirmiştir. İkinci Dünya Savaşı boyunca antifaşist bir sürgün olarak bulunduğu Londra’da olduğu gibi daha sonra ülkesi Doğu Almanya’ya dönüşünde de bir yabancı gibi yaşamak zorunda bırakılmıştır.[4]
Sovyetler Birliği’nde Josef Stalin’in ölümünden sonra (1953) gecikmeli de olsa Yeni Demokratik Almanya Cumhuriyeti’nde (Deutsche Demokratische Republik, DDR) değişiklikler başlamış ve “Batı Göçmenlerini” kapsayan kararlar geri alınmıştır. John Heartfield sanatsal ve politik olarak takdir edilerek, Alman Sanat Akademisi’nin (Deutsche Akademi der Künste, AdK) sürekli üyesi olarak kabul edilmiş, parti üyeliğinin de ara verilmeksizin sürdüğü kararı alınmıştır. [5]Ekim 1956’da Berlin’de bulunan Alman Sanat Akademisi (Deutsche Akademie der Künste zu Berlin)kendisini akademi üyeliğine seçmiştir. Almanya Sosyalist Birlik Partisi’nin (Sozialistische Einheits Partei Deutschland, SED ) Merkez Komitesi, Ajitasyon ve Propaganda kısmındaki Afiş Bölümüne onu danışman üye olarak atamış, 1960 yılında Kültür Bakanlığı tarafından “Profesyonel Sanatçı” unvanı verilmiştir.[6]
26 Nisan 1968 tarihinde geçirdiği bir kalp krizi sonucu vefat eden sanatçının cenaze töreni, öğretim üyesi olduğu Berlin Güzel Sanatlar Akademisi’nde yapılmıştır. Berlin Güzel Sanatlar Akademisi, sanatçının çalışmaları için o dönemde, eşi Gertrud Heartfield tarafından idare edilen bir arşiv oluşturmuştur. John Heartfield, elinde bulunan tüm çalışmalarını, belgeleri ve fotoğrafların tamamını Alman Sanat Akademisi’ne (Deutsche Akademie der Künste) bağışlamıştır.[7]
Bugüne dek 100’ün üzerinde kişisel sergi ve sayısız karma sergide çalışmaları sergilenen sanatçı hakkında farklı dillerde yazılmış kitap ve katalogların yanı sıra 7 adet belgesel film çalışması bulunmaktadır.
Meral BOSTANCI (MA)[8]
[1] John Heartfield, 19 Haziran 1891 günü Helmut Herzfeld adı ile ailenin ilk çocuğu olarak, Berlin, Schmargendorf’ta dünyaya gelmiştir. Birinci Dünya Savaşı sırasında Almanya’nın geneline hâkim olan Alman milliyetçiliği ile İngiliz karşıtlığını (İng. Prevailing) protesto etmek amacıyla, 1916 yılında, savaşın tam ortasında, beklenmedik ve cesur bir kararla adını İngilizceleştirerek John Heartfield olarak değiştirmiştir.
[2] Bostancı, M. (2018), John Heartfield ve Politik Fotomontajları, ss.14-15, MSGSÜ Yayınları: İstanbul.
[3] Kay, C. (1996), “Art and Politics in Interwar Germany The Photomontages of John Heartfield”, s.21, Left History an Interdisciplinary Journal of Historical Inquiry and Debate, Vol.4 No.2. [11- 50].
[4] Bostancı, M. (2018), A.g.y., s.226.
[5] http://www.heartfield.de/john-heartfield-1891-1968/ Erişim tarihi: 01.03.2018.
[6] Herzfelde, W. (1971) John Heartfield, Leben und Werk. Dargestellt von seinem Bruder Wieland Herzfelde, s.104-105,Zweite, überarbeitete und erweiterte Auflage VEB Verlag Der Kunst: Dresden.
[7] Maerz, R. (1981) John Heartfield, Der Schnitt entlang der Zeit, s.591,Veb Verlag Der Kunst: Dresden.
[8] Sanat Kuramı ve Eleştiri (Art Theory and Criticism).
