Geçen yılın son haftasındaki Brüksel gezimizde, Belçika Kraliyet Güzel sanatlar Müzesi’nde Oğul Bruegel’in Masumların Katledilişi tablosunun önünde  –resmin tuvali olarak kullanılan meşe panele yakın– olmak heyecan vericiydi. Karanlık bir dönemin acımasız gerçekliği: Altı üstüne getirilmiş bir köy; milli ve dini baskılar altında çileli bir köy halkı; öldürülen masum çocuklar; Tanıdık. Değil mi?

Sansürsüz resmin detaylarını fotoğraflayarak, Pieter Bruegel’in orjinalliğini müdahale ile kaybeden İngitere’deki resmiyle karşılaştırma düşüncesi zihnimde incilendi. Ve bu yazı doğdu.

Baba Bruegel’in (1525/30 – 1569) resmi biricik olup, İngiliz Kraliyet Koleksiyonu bünyesinde Kraliçe’nin Galerisi’nde sergilenmektedir. Resmi, sanatseverlerce daha da ilginç kılan tarihi gerçek, İngiltere’nin Romalılar tarafından işgali sırasında, Roma İmparatoru II. Rudolf’un resimde ölmüş ve öldürülmekte olan çocukların üzerlerini hayvan (kaz, hindi, köpek, kuğu vb.) figürleriyle boyatarak kapattırmasıdır. Böylece resim, anlattığı olaydan koparak başkalaşır ve anlamını kaybeder.

Bu resmin yediyle, on dört kadar tıpkısı veya benzerinin  babasından sonra Oğul Bruegel (1564 – 1638) tarafından yeniden yapıldığı sanat tarihçilerince ileri sürülmektedir. Gerçekten de, bunlardan bazılarını Brüksel dışında Viyana ve Bükreş müzelerinde görmek ve bazılarının varlığından da astronomik fiyatlı satışları sırasında haberdar olmak olasıdır.

Masumların Katledilişi’nin tarihi köklerine inecek olursak, İncil’in Yeni Ahitinde yer alan bir dini hikayeyle karşılaşırız. Matthew’in öğretisine göre; Yahuda Kralı Herod’un emriyle iki yaş altındaki bütün erkek çocuklar öldürülür. Hikaye, Kudüs yakınlarındaki Bethlehem’de geçer. İsa’nın doğuşunu haber alan kral, doğmuş ve yeni doğan çocukların öldürülme emrini verir. Emri duyan melekler durumu İsa’nın ailesine bildirir ve aile Mısır’a kaçar. İsa bu şekilde öldürülmekten kurtulur. Hikayeyi içselleştiren Katolik kilisesi, katledilen çocukları İsa namına ölen ilk şehitler olarak kabul eder ve Noelin 4. günü, ‘Kutsal Masumlar Günü’ olarak kutlanmaya başlanır.  

Modern din tarihçileri, başka hiç bir dini kayıtta geçmeyen ve bir kehanete dayanan hikayenin Matthew’in kafasından çıktığını ve gerçek olmadığını belirtiyorlar.

Raphael ve Rubens başta olmak üzere bir çok ressam ve heykeltraş tarafından resmedilerek  yeniden ve yeniden yaratılan dini sahneler, hikayeyi  Sanat Tarihi içinde günümüze kadar getirir.

Hollanda’nın aydınlanmacı ressamlarından olan Bruegel, masumların katline dair hikayeyi, 16. yy. Hollanda’sına taşır. Bir köye baskın yapan İspanyol askerleri ile Alman paralı askerlerine köylülerin küçük çocuklarını öldürtür.

Ressamın, İspanyol yönetimine milliyetçi bir başkaldırı olarak başlayan ve Hollanda tarihine 8 yıl savaşları olarak geçen savaştan esinlendiği, resimde kolayca tanınan asker üniformalarından anlaşılmaktadır. İspanyol Kralı II. Philip’in, işgali altındaki Hollanda topraklarında katolik düzeni tesis etmek amacıyla, milliyetçiliği ve protestan halk ayaklanmasını bastırmak için, 10 bin kişilik ordusunu Hollanda’ya gönderdiği tarihte yer almaktadır.

Resmin, Bruegel tarafından  1564-65 yılının sert kışının karlı, buzlu, dondurucu soğuğuna rastlatılması  detaylarda kendini gösteren şiddet etkisini iyice dramatikleştirir.